Geschiedenis van de fiets, het fietsen en het wielrennen

Veel mensen beseffen niet dat er bijna de hele 19de eeuw is gefietst en dat er vanaf het begin wielerwedstrijden zijn geweest. De fiets is namelijk al in 1816 uitgevonden en sportbeoefening was lange tijd het enige dat ermee werd gedaan. Pas later ontstonden het fietstoerisme, het idee van 'het rijwiel' als belangrijk vervoersmiddel en een succesvolle fietsindustrie. Deze ontwikkelingen gebeurden echter allemaal in de 19de eeuw en er valt dan ook veel te zeggen over fietsen in de negentiende eeuw. Artikelindeling (interne links)

• Deze special
• Inleiding geschiedenis fiets
• Wielrennen, net zo oud als de fiets
• De hoge bi, de eerste racefiets
• De Rover safety, de eerste fiets voor iedereen
• Geschiedenis van de luchtband
• Nederlandse fietsindustrie in de 19de eeuw

Deze special

Dit is een special waarin ik, als historicus en wielerliefhebber, verschillende zelfgeschreven artikelen heb verzameld over de geschiedenis van het fietsen in de 19de eeuw. Daarbij komen zowel uitvindingen op fietsgebied, ontwikkelingen binnen de wielersport als andere zaken betreffende productie en het gebruik van de fiets aan de orde. Omdat het één vaak direct verband houdt met het ander, vertellen de meeste artikelen een gecombineerd verhaal.

Hieronder volgt een korte inleiding in de geschiedenis van de fiets en een omschrijving van elk artikel. Wil je er een lezen, kun je de bijbehorende titel aanklikken in de lijst onderaan de special. Alvast veel leesplezier gewenst!

Inleiding geschiedenis fiets

De fiets heeft verschillende ontwikkelingen doorstaan voordat het model dat wij nu kennen tot stand kwam. Dit gebeurde allemaal gedurende de 19de eeuw. Vanaf 1900 is de fiets nog in vele opzichten verbeterd, maar niet meer wezenlijk veranderd.

De belangrijkste uitvindingen voor de ontwikkeling van de fiets waren de volgende:

1. De draisine. De allereerste fiets was een loopfiets die in 1816 is uitgevonden door Carl von Drais.
2. De vélocipède. Dit was de eerste trapfiets. De trappers zaten hierbij op het voorwiel. Hij werd in 1861 uitgevonden door Ernest Michaux en in 1867 op de markt gebracht.
3. De hoge bi. Dit was de markante fiets met het grote voorwiel en minuscule achterwiel, waarbij de trappers nog steeds op het voorwiel zaten. De bedoeling van de hoge bi was vooral om hogere snelheden te kunnen halen. Hij werd rond 1870 uitgevonden door James Starley.
4. De Rover veiligheidsfiets. Dit was de eerste fiets zoals wij die kennen met twee even grote wielen, de trappers aan een frame tussen de wielen in en een ketting om de zaak aan te drijven. Hij werd in 1885 uitgevonden door John Kemp Starley (een neef van James).
5. De luchtband. Het enige dat nog ontbrak aan de veiligheidsfiets waren goede banden. Deze werden in 1888 bedacht door John Boyd Dunlop. Het maakte dat je sneller en met beduidend meer comfort kon fietsen dan ooit tevoren.

Het bovenstaande wil bepaald niet zeggen dat dit de enige uitvindingen op fietsgebied zijn geweest die de 19de eeuw kende. Integendeel. Net als met veel andere producten regende het patenten voor fietsen in allerlei soorten en maten. De bovengenoemde modellen hebben dan ook veel tussenvormen gekend, die evengoed van belang zijn geweest voor de ontwikkeling van de fiets, maar toch minder succes hebben gehad. Afgezien daarvan zijn er veel fietsen geweest die gewoon anders waren, zoals driewielers en zelfs vierwielers voor volwassen.

Wielrennen, net zo oud als de fiets

Zoals de titel aangeeft vertelt dit artikel de oudste geschiedenis van fiets enerzijds en die van het wielrennen anderzijds. Hierbij komt zowel de ontwikkeling van draisines als die van vélocipèdes aan bod. Verder zal het duidelijk worden dat de wielersport niet alleen netjes meegroeide met de uitvindingen op rijwielgebied, maar bovendien een belangrijke rol speelde bij de popularisering van de fiets bij een groter publiek.

Lees in dit artikel ook over de eerste officiële wielerwedstrijden en maak kennis met de eerste grote wielervedette uit de geschiedenis van de mensheid.

De hoge bi, de eerste racefiets

De hoge bi is niet de eerste, maar ongetwijfeld wel de meest bekende voorloper van de hedendaagse fiets.

Omdat hij speciaal is ontworpen om zo hard mogelijk mee te rijden, valt hij wel te zien als de eerste racefiets, hoe vreemd dat ook moge klinken voor zo'n onhandig uitziend vehikel. In dit artikel vindt je meer informatie over de uitvinding en introductie van dit rijwiel.
Verder kun je lezen hoe het er met het berijden van de hoge bi precies aan toeging en welke verschillende merken en modellen er waren.

Tenslotte staan we even stil bij de eerste officiële wielerwedstrijden die in Nederland zijn gehouden, want dat kreeg bij ons pas serieus vorm door de hoge bi.

De Rover safety, de eerste fiets voor iedereen

De zoektocht naar een fiets waarop iedereen zichzelf veilig kon verplaatsen leverder in 1885 eindelijk succes op. John Kemp Starley ontwierp een geheel nieuw model fiets, waarbij de fietsketting eindelijk tot zijn recht kwam. Het oermodel van de fiets zoals wij die nu nog kennen was geboren. Aanvankelijk werd dit model een safety of veiligheidsfiets genoemd.

De safety bracht een aantal revoluties op fietsgebied voort:

• Zo werd er voor het eerst een speciale damesfiets ontworpen en werd fietsen voor vrouwen, tot dan toe gezien als afstotelijk, op de agenda gezet.
• De fiets werd nu ook een serieus transportmiddel in plaats van alleen een 'machine' om sport mee te bedrijven.
• Fietstoerisme werd een geliefde bezigheid

.
Afgezien van al deze ontwikkelingen beschrijft het artikel hoe de safety vorm kreeg als racefiets, al was het verschil tussen een 'racer' en een standaardmodel nog lang niet zo groot als tegenwoordig.

Geschiedenis van de luchtband

Feitelijk is de luchtband twee keer uitgevonden, maar het was John Dunlop die van zijn uitvinding uit 1888 ook een commercieel succes wist te maken. Dat had alles te maken met het feit dat de luchtband en de Rover veiligheidsfeits letterlijk en figuurlijk voor elkaar gemaakt waren. Vandaar dat de verdere ontwikkeling van de luchtband enige tijd synchroon liep met die van de fiets.

Ook nu speelde de wielersport en de grootste vedette van zijn tijd een belangrijke rol bij de introductie en popularisering van het nieuwe product.

Toch zat het Dunlop en de zijnen niet alleen maar mee. Al snel kregen ze geduchte concurrentie te verduren van de Franse familie Michelin, die zich ook op het produceren van banden stortte. Een verwoede concurrentiestrijd was het gevolg.

Gedeeltelijk treed dit artikel buiten de grenzen van deze special. Het geeft ook een kleine toelichting over de ontwikkeling van bruikbaar rubber en zegt iets over de latere ontwikkeling van banden voor gemotoriseerd verkeer in de 20ste eeuw.

Nederlandse fietsindustrie in de 19de eeuw

Nederland heeft momenteel één van de meest succesvolle fietsindustrieën ter wereld. Ook dat is in de 19de eeuw begonnen, zij het relatief laat in vergelijking met sommige andere landen als Frankrijk en Engeland.

Dit artikel vertelt de weg die de fiets in Nederland is gegaan. Deze loopt via rijke privépersonen die een draisine in het buitenland kochten, eerste importeurs en fietsverkopers en kleinschalige bouwers in verrassend korte tijd naar grootschalige fabrieken.

Een karakterisering van de belangrijkste fabrikanten uit die tijd mag natuurlijk niet ontbreken. Succesverhalen zijn dat van mensen of families die begonnen met een enkele fiets in elkaar te knutselen in een werkplaats om tegen de eeuwwisseling fabrieken te bezitten waarin duizenden fietsen per jaar werden gemaakt.

Alle succes leidde bovendien tot de oprichting van de R.I. (Rijwiel Industrie), een vereniging van rijwielfabrikanten. Tegenwoordig kennen wij deze organisatie nog steeds als de RAI.