Geschiedenis en cultuur van de oudste schriften

Het kleitablet was het eerste materiaal waarop de mens ooit schreef. Dat was het gevolg van een proces dat zich door de millenia heen heeft ontwikkeld, waarbij kleine blokjes klei met eenvoudige symbolen uitgroeiden tot in spijkerschrift volgeschreven kleitabletten. Dit gebeurde vooral in het Midden-Oosten, in Mesopotamië, maar ook in het Middellandse Zeegebied. Omdat de kleitabletten erg duurzaam zijn, zijn er veel opgegraven en is er veel bekend over het ontstaan van het schrift, het gebruik van kleitabletten en de teksten die men erop schreef. In deze special zijn verschillende artikelen verzameld die hier meer over vertellen. Artikelindeling (interne links)

• Acht millennia schrijven op kleitabletten
• De special
• Algemene geschiedenis van het onstaan en gebruik van kleitabletten en schriften
• Gebruikte schriften
• Aanverwante zaken
• Teksten inhoudelijk

Acht millennia schrijven op kleitabletten

Veel mensen zullen het zich niet beseffen, maar de tijdsspanne die voorbij is gegaan tussen de allereerste symbolen die op hompjes klei werden gezet (± 8.000 v. Chr.) en het jongst bekende kleitablet (75 n. Chr.) is ruim acht millennia.Ter vergelijking: schrijven op papier gebeurt ongeveer drie millenia. Niet verwonderlijk dus dat er zoveel kleitabletten zijn geproduceerd door de vroege mens.
Daar komt bij dat gebakken kleitabletten de tand des tijds zeer goed doorstaan. Met name in Mesopotamië, waar men gewend was de tabletten inderdaad te bakken, zijn er bijzonder veel teruggevonden. Soms zijn er zelfs hele bibliotheken opgegraven.

Jammer genoeg zijn er ook nog veel belemmeringen bij het leren kennen van de inhoud van kleitabletten. Op de eerste plaats hebben archeologen een grote achterstand bij het ontcijferen en catalogiseren van alle gevonden tabletten opgelopen. Het zijn er gewoon te veel. Op de tweede plaats valt het ontcijferen van de gebruikte talen niet mee en moet er op dat gebied nog het nodige uitgezocht worden.

Toch weten we al vrij veel over het ontstaan en de begintijd van het schrift en de cultuur die daarmee gepaard ging. Dat geeft een interessant beeld van een maatschappij en cultuur waar veel werd geschreven, maar op een andere manier dan wij dat doen.

De special

Dit is een special waarin ik een aantal zelfgeschreven artikelen heb verzameld die te maken hebben met de geschiedenis van het kleitablet en het schrift. Hert zwaartepunt ligt bij de gang van zaken in Mesopotamië, want daarover is veruit het meeste bekend. In de Middellandse Zee werden de kleitabletten niet gebakken en steeds weer opnieuw gebruikt, waardoor er over dit gebied veel minder informatie beschikbaar is.

Ik heb een onderscheid gemaakt in vier categorieën, namelijk:

• Algemene geschiedenis van het ontstaan en gebruik van kleitabletten en schriften.
• De gebruikte en daarmee ook oudste schriften.
• Aanverwante zaken.
• De teksten inhoudelijk.

Om duidelijk te maken welke onderwerpen er precies ter sprake komen in welk artikel, staat hieronder per artikel een korte inleiding plus de artikelindeling weergegeven. Wil je een van deze artikelen lezen, kun je het aanklikken in de lijst onderaan de special.

Veel leesplezier gewenst!

Algemene geschiedenis van het onstaan en gebruik van kleitabletten en schriften

Schrijven op kleitabletten, van hompje tot bibliotheek

Dit is een uitgebreid artikel waarin vanalles aan bod komt over het onstaan van het schrijven, kleitabletten in het dagelijks gebruik en het werk van de professionele schrijver.
Artikelindeling:

• Het ontstaan van het schrift
• Verdere ontwikkeling van het schrift
• Kleitabletten en schrift in het Midden-Oosten
• Kleitabletten en schrift in het Middellandse Zeegebied
• Het gebruik van klei als ondergrond
• Bakken of niet
• Het bewaren van kleitabletten: van mand tot bibliotheek
• De schrijver: het beschrijven van kleitabletten als beroep
• Opleiding tot schrijver

Gebruikte schriften

Geschiedenis van het spijkerschrift

Met een schrift wordt een manier van schrijven bedoeld waarbij de klanken worden weergegeven in abstracte tekens. Het spijkerschrift is in dit kader het oudste schrift ter wereld. Het heeft vele millennia trouwe dienst gedaan en verschillende ontwikkelingen doorgemaakt.
Artikelindeling:

• Van beeldschrift naar tekens
• Ontwikkeling van het spijkerschrift en de stylus
• Verbeteringen en kenmerken van het spijkerschrift
• Het eerste alfabet
• Verschillende soorten spijkerschrift
• Mesopotamische talen
• Getallen in het spijkerschrift
• Het spijkerschrift in het gebruik

Lineair A en B, de oudste Europese schriften

De oudste schriften van Europa zijn het lineair A en B en ze werden in de vroege oudheid gebruikt rondom Kreta en Mycene. Jammer genoeg is er niet zoveel over bekend.
Artikelindeling:

• Geschiedenis van de eerste schriften in Europa
• Lineair A
• Lineair B

Aanverwante zaken

Rolzegels, handtekeningen in klei

Omdat kleitabletten vaak officiële documenten behelsden, was er ook behoefte aan een persoonlijk waarmerk. Daarvoor werd de rolzegel bedacht, die door de klei werd gerold. Een heel ander systeem dan het onze, maar zeer effectief op klei. Dit was de eerste serieuze vorm van handtekening uit de geschiedenis.
Artikelindeling:

• De eerste behoefte aan handtekeningen
• Rolzegels in het gebruik
• Materialen en afbeeldingen; de rolzegel als sieraad
• Rolzegelmakers
• Alternatieve handtekeningen in de Oudheid
• De huidige waarde van rolzegels

Babylonische kalender en tijdrekening

De meeste kleitabletten zijn gedateerd. Lange tijd was datum en tijd echter een nogal lokale aangelegenheid. Dat veranderde enigszins door de Babylonische kalender die tamelijk wijd verbreid raakte.
Artikelindeling:

• Verspreiding van de Babylonische kalender
• Een lunisolaire kalender
• Jaren
• Babylonische maanden
• Dagen
• Babylonische datum
• Tijdrekening

Teksten inhoudelijk

Wetenschap in Mesopotamië

De Sumeriërs, uitvinders van het spijkerschrift, waren ook de eerste wetenschappers ter wereld. Later verspreidde wetenschap zich over de rest van Mesopotamië en werd zo de bakermat van onze wetenschap. Daarbij wisselden hoogwaardige wetenschap en simpel bijgeloof elkaar af.
Artikelindeling:

• Van Sumerische naar Babylonische wetenschap
• Geneeskunde
• Plantkunde
• Wiskunde
• Sterrenkunde
• Aardrijkskunde
• De tempel als wetenschappelijk centrum

Contracten in Mesopotamië

Het contract stond aan de basis van de uitvinding van het schrift en zou in de loop van de tijd alleen maar geliefder worden in Mesopotamië.
Artikelindeling:

• Contracten en het ontstaan van het schrift
• Contracten op kleitabletten
• Contracten in Mesopotamië
• Financiële en handelscontracten
• Contracten voor grondbezit
• Huwelijkscontracten

Sumerische literatuur

De Sumerische literatuur is de oudste ter wereld. Dat er veel van bewaard is gebleven, is echter ook te danken aan latere Babylonische schrijvers. Deze literatuur bestaat grotendeels uit avontuurlijke verhalen rondom koningen, goden en epische helden als Gilgamesh (zie plaatje bij inleiding).
Artikelindeling:

• De eerste Sumerische teksten
• Van Sumerische naar Babylonische literatuur
• Genres
• Lofdichten op koningen
• Religieuze en mythologische werken
• Historische werken
• Spreuken
• Ontcijfering van het Sumerisch