Kinderen en hun speelgoed door de eeuwen heen

Kinderen spelen, want dat is hun natuur. Daarom hebben ze ook altijd speelgoed gehad, waarschijnlijk al sinds de prehistorie. Lange tijd groeide het beschikbare assortiment langzaam maar gestaag. Vanaf de 18de eeuw namen de ontwikkelingen echter een vlucht, vooral door nieuwe pedagogische inzichten en door de industrialisatie. Dan krijgt speelgoed een belangrijke rol in de opvoeding en explodeert het aanbod. Al met al valt er verrassend veel over de geschiedenis van speelgoed te vertellen. Artikelindeling (interne links)

• Deze special
• Inleiding geschiedenis speelgoed
• Korte beschrijving afzonderlijke artikelen

Deze special

Dit is een special waarin ik verschillende zelfgeschreven artikelen heb verzameld die geheel of gedeeltelijk een onderwerp uit de geschiedenis van het speelgoed behandelen. Deze artikelen beschrijven de algemene ontwikkelingen in een bepaalde tijdsperiode of richten zich op de geschiedenis van een bepaalde soort speelgoed.

De onderwerpen kunnen onderling sterk verschillen, maar in alle artikelen wordt aandacht besteed aan de volgende zaken:

• Het beschikbare assortiment.
• De fabricage van het speelgoed en de ontwikkelingen binnen de speelgoedindustrie en -handel.
• De achterliggende opvoedkundige gedachten (of eventueel de afwezigheid daarvan).

Alleen het artikel over automata wijkt iets af van de rest, omdat het op een bepaalde technische ontwikkeling is gericht. Het is echter toch in de lijst opgenomen omdat de genoemde ontwikkeling ook van belang was voor allerlei soorten mechanisch speelgoed dat later op de markt zou komen.

Hieronder volgt nog een korte inleiding op de geschiedenis van het speelgoed per tijdsperiode plus een korte omschrijving van de afzonderlijk artikelen. Wil je een artikel lezen, kun je het aanklikken in de lijst onderaan de special.

Inleiding geschiedenis speelgoed

Prehistorie

Helaas is het niet duidelijk wanneer kinderen speelgoed kregen. Zo weten archeologen niet of de kleien, prehistorische poppetjes die zijn opgegraven ook of zelfs juist als speelgoed zijn gebruikt of dat het toch uitsluitend afgodsbeeldjes waren. Al lijkt het poppetje vrij zeker het oudste type speelgoed te zijn.
Afgezien daarvan valt het moeilijk voor te stellen dat het prehistorische kind helemaal niets had om mee te spelen. Al was het maar omdat het zijn eigen speeltjes gemakkelijk zelf gemaakt kan hebben van klei, hout of ander beschikbaar materiaal.

Oudheid

In de Oudheid hadden kinderen zeker speelgoed. In Egypte is speelgoed, waaronder ook weer poppen, teruggevonden in graven. In Griekenland zijn veel houten speelpaardjes gevonden. Romeinse kinderen hadden al de keus uit een vrij ruim assortiment.

Interessant is ook het werk 'Pneumatica' dat Hero van Alexandrië in de eerste eeuw na Christus publiceerde. Dat is het oudst bekende meesterwerk op het gebied van mechanica, waarin de schrijver zelfbedachte mechanische toestellen beschrijft of experimenten daartoe. Veel van deze toestellen zijn echter speelgoed. In het artikel over automata kun je meer over dit werk lezen.

Middeleeuwen

In de Middeleeuwen bleef het speelgoed uit de Oudheid grotendeels gehandhaafd. Af en toe kwamen er echter ook nieuwe dingen beschikbaar. Middeleeuws speelgoed was meestal door vaklieden gemaakt van hout.
Ook typisch voor de Middeleeuwen was een speelcultuur, waarbij mensen, zowel kinderen als volwassenen, veel aan sport en spel deden om zich te vermaken.
In het artikel over sport, spel en speelgoed in de Middeleeuwen kun je hier meer over lezen.

Renaissance (16de en 17de eeuw)

Gedurende deze periode veranderde er niet veel, al bleef het aanbod van verschillende typen speelgoed gestaag groeien. Ook kwamen er meer materialen in gebruik. Meest opvallend is waarschijnlijk een grote toename van tinnen speelgoed, dat gemakkelijk te produceren was door tingieters.
Ander nieuw speelgoed uit deze periode was het poppenhuis. Over het ontstaan hiervan kun je meer lezen in het artikel over poppenhuizen.

De 18de eeuw

Hierin was sprake van een grote denkomslag op pedagogisch gebied. Afgezien daarvan nam ook de kennis over mechanica toe en begon de opmars van de fameuze Duitse speelgoedindustrie. Het gevolg was een explosieve toename van het beschikbare speelgoed. Opvallend is dat dit alles nog plaatsvond vóór de Industriële Revolutie. Het artikel over speelgoed in de 18de eeuw gaat uitgebreid op deze ontwikkelingen in.

Van 1800 tot 1914

Eind 18de eeuw vond de Industriële Revolutie plaats. Deze zou vanzelfsprekend ook op de speelgoedindustrie een enorme impact hebben. Dat had twee oorzaken:

• Speelgoed kon van nu af aan veel goedkoper geproduceerd worden, waardoor het beschikbaar werd voor veel grotere groepen kinderen.
• Door de technische vernieuwingen kon men allerlei nieuwe vormen van speelgoed bedenken. Vanaf de tweede helft van de 19de eeuw betrof dat met name speelgoed dat werkte op elektriciteit.

Al moet worden gezegd dat niet alle nieuwe soorten speelgoed meteen bij iedereen in goede aarde vielen. Lange tijd was er ook veel weerstand, doorgaans om opvoedkundige redenen.
In de artikelen over poppen in de 19de eeuw en technisch speelgoed tot 1914, kun je lezen hoe deze typen speelgoed zich gedurende genoemde periode ontwikkelden en welke tegenstand hiertegen is geweest.

Van 1914 tot 1950

Deze jaren waren grotendeels oorlogsjaren en crisisjaren, met uitzondering van de jaren '20. Dat heeft logischerwijs een negatieve weerslag gehad op de productie van speelgoed, dat geen eerste levensbehoefte is.

Van 1950 tot heden

Sinds de tweede helft van de 20ste eeuw lift ook de speelgoedindustrie mee op de alsmaar groeiende welvaart en de nieuwe technologische vooruitgang. Het assortiment aan beschikbaar speelgoed explodeerde opnieuw en er kwamen bovendien steeds geavanceerdere en duurdere vormen van speelgoed, met de spelcomputer als grootste blikvanger.

Daarmee zijn meer traditionele soorten speelgoed echter nog lang niet van de markt. Met name de waardering voor producten van het natuurlijke materiaal hout, blijft onverminderd groot.

Korte beschrijving afzonderlijke artikelen

Sport, spel en speelgoed in de Middeleeuwen

Dit is een uitgebreid artikel over het Middeleeuwse spel, waarbij aandachten is voor diverse (groeps)sporten, riddertoernooien, spellen, en speelgoed en de plaats die deze zaken hadden in de Middeleeuwse wereld. Ook geeft het een beeld van Middeleeuwse kinderen en hoe er tegen hen werd aangekeken.

De opkomst van speelgoed in de 18de eeuw

In dit artikel worden alle oorzaken voor de denkomslag uit de 18de eeuw op een rijtje gezet en toegelicht.

Het poppenhuis, historisch en modern

In dit artikel wordt de geschiedenis van het poppenhuis beschreven vanaf het ontstaan in de 16de eeuw tot aan het heden. Er is daarbij ook veel aandacht voor de verschillende soorten poppenhuizen die momenteel (nog) in de handel zijn en er worden tips gegeven voor musea waar men historische poppenhuizen kan bezichtigen.

Speelgoedpoppen in de 19de eeuw

Gedurende de 19de eeuw maakte de pop tal van ontwikkelingen en ook modes door. Aanvankelijk draaide dat vooral om de materialen waarvan de pop werd gemaakt. In de laatste decennia van de 19de eeuw kwamen er echter ook technische ontwikkelingen met sprekende en/of bewegende poppen.
Afgezien hiervan heeft de vraag wat voor type vrouw of meisje een bepaalde pop uitbeeldt een grote rol gespeeld bij het maken van poppen. Iets dat ook destijds wel tot heftige discussies leidde.

Technisch speelgoed tot 1914

De geschiedenis van het technisch speelgoed begint voorzichtig halverwege de 19de eeuw. Er blijkt echter nog lang de nodige weerstand tegen. Dat verandert vanaf het begin van de 20ste eeuw snel. Dan breken de eerste echte hoogtijdagen van het technische en mechanische speelgoed aan. In dit artikel is onder meer aandacht voor miniaturen van grote machines, modeltreinen en Meccano.

Automata, voorlopers van de robot

Automata zijn poppen (vaak levensgroot) of machines, die door een mechanisch proces uit zichzelf handelingen kunnen verrichten. Verrassend genoeg dateren ze al terug tot in de Oudheid. Daarmee zijn ze inderdaad de voorlopers van de robot.
Dankzij het werk van de hoogwaardige handwerkslieden die automata fabriceerden, nam de kennis van mechanica enorm toe. Een uitgebreide groei van mechanisch speelgoed (denk bijvoorbeeld aan opwindbaar speelgoed) zou een van de vele gevolgen hiervan zijn.
Feitelijk zijn automata zelf ook een soort van speelgoed, want doorgaans werden ze gemaakt om mensen mee te vermaken.