Geschiedenis van het licht

Mensen willen graag zien in het donker. Dat is om allerlei redenen nuttig, maar vaak ook gewoon prettig en sfeervol. Vandaar dat we al sinds de prehistorie op zoek zijn naar manieren om onszelf bij te lichten en we dagelijks met verlichting bezig zijn. Toch weten veel mensen maar weinig van de geschiedenis van het licht. In onderstaande special en artikelen kun je lezen met welke lampen onze voorouders leefden, wat ze er aan hadden en waarom ze soms naarstig op zoek gingen naar alternatieven. Artikelindeling (interne links)

• Verlichting in het verleden
• Verlichting op grote schaal
• Deze special
• Soorten verlichting per tijdvak
• Opmerking

Verlichting in het verleden

Voor ons is het gebruik van kunstmatig licht niet zo'n punt. Wij drukken op een knopje en er verschijnt een zee van licht. Historisch gezien is dat echter pas recentelijk zo. Het overgrote gedeelte van de geschiedenis hebben mensen zich veel moeite moeten doen voor hun licht en het gebruik ervan verliep lang niet probleemloos. Toch hebben onze voorouders het gered, niet in de laatste plaats door allerlei vindingrijke oplossingen.

Verlichting op grote schaal

De grote omslag kwam met de Industriële Revolutie. Kleinschalig gebruik van allerlei verschillende vormen kunstlicht groeide uit tot verlichting op grote schaal. Dat had de volgende redenen:

• Mensen kregen het steeds drukker waardoor er veel meer activiteiten 's avonds en 's nachts plaatsvonden. Arbeiders werkten in de meeste fabrieken bijvoorbeeld in ploegendienst. Daardoor had men meer en betere straatverlichting nodig.
• Er moesten veel grotere ruimtes, zoals bijvoorbeeld grote fabriekshallen worden verlicht.
• Door de komst van nieuwe brandstoffen als gas, petroleum en elektriciteit kwamen er veel nieuwe mogelijkheden tot verlichting.

De wisselwerking tussen deze zaken bracht met name tussen 1850 en 1920 een versnelde ontwikkeling tot stand die uitkwam bij het lichtknopje. Opvallend is dan ook dat juist in deze overgangsperiode het aantal verschillende soorten verlichting groter was dan in welke andere periode ook.

Deze special

Dit is een special waarin ik een aantal zelfgeschreven artikelen over de geschiedenis van het licht heb verzameld. Daarin komen alle vormen van brandstof die in de loop der tijd voor verlichting zijn gebruikt ter sprake, alsmede een aantal specifieke vormen van verlichting, zoals straatverlichting en zaklampen. Kijk voor een overzicht van verlichting per tijdsperiode in de tabel verderop.

Hieronder volgt een korte inleiding op de artikelen. De links naar de bijbehorende artikelen kun je in de lijst onderaan de special vinden.

Verlichting door vuur in het verleden

In de zeer vroege prehistorie was vuur de eerste vorm van verlichting die de mens zelf kon maken. Nog tot in tamelijk recente tijden zou het voor veel mensen een belangrijke bron van licht blijven, zowel in de vorm van open vuur als in die van vuurdragers als toortsen en kienspanen.

Olielampen door de eeuwen heen

Olie- en vetlampen vormen de meest gebruikte vorm van verlichting in de geschiedenis. Dat begon al in de prehistorie met zeer eenvoudige lampjes en eindigde in de 19de eeuw met grote lampen met branders, trekglazen en kappen.

Kaarslicht door de eeuwen heen

Kaarslicht vormt een oude en nog steeds erg geliefde bron van licht. Wel heeft de kaars met zijn kleine vlammetje altijd de nodige beperkingen gekend. Mensen hebben echter slimme manieren gevonden om heir mee om te gaan.

Straatverlichting door de eeuwen heen

Geschiedenis van de straatlantaarn
Vaste straatverlichting zoals wij die kennen was niet van alle tijden. Dat begon pas halverwege de 16de eeuw met een enkele kaarslantaarn. Voor die tijd moest men zelf verlichting meenemen of profiteren van licht dat er vanzelf al was. Uiteindelijk hebben straatlantaarns echter op verschillende brandstoffen gewerkt, namelijk kaarsen, olie, gas en elektriciteit.
Het artikel over straatverlichting vertelt de geschiedenis van het verschijnsel straatverlichting en begint bij de Oudheid. Ook is er een hoofdstukje over de lantaarnopstekers die hebben gezorgd dat het licht bleef branden. Het artikel over straatlantaarns concentreert zich op de ontwikkeling van de lantaarnpaal zelf en begint bij die eerste kaarslantaarn.

Geschiedenis van de petroleumlamp: licht in huis

Na de olielamp kwam de petroleumlamp. Dat is in feite ook een olielamp, maar de brandstof is toch anders, waardoor de lampen significant moesten worden aangepast. Deze lampen gaven wel beduidend meer licht. Het artikel vertelt meer over de geschiedenis van de petroleumlamp en gaat in op de verschillen met oudere typen olielampen.

Een eeuw gaslicht

Gaslampen voor in huis (1800-1940)
Gaslicht was een sfeervolle vorm van verlichting die nog steeds tot de verbeelding spreekt. Het heeft iets meer dan een eeuw, gedurende de 19de en het begin van de 20ste eeuw, dienst gedaan als verlichting voor straten en huizen. Voor de mensen die ermee te maken kregen bracht het echter ook grote veranderingen mee. Gas was namelijk de eerste brandstof die via leidingen werd verspreid. Het artikel over gaslicht gaat nader in op het gebruik van gaslicht als zodanig.
Er moesten daarnaast geschikte gaslampen worden gemaakt voor de nieuwe brandstof. Dat draaide vooral om het vinden van geschikte branders. In de praktijk zou dat geen sinecure blijken. Het artikel over gaslampen behandelt de (technische) ontwikkeling van de gaslamp.

Carbidlampen, verlichting met acetyleengas

Een wat vergeten vorm van verlichting is de carbidlamp. Het heeft ook niet heel lang bestaan, zo tussen 1895 en 1940. Feitelijk is dit ook een vorm van gasverlichting, maar dan anders. Carbidlampen konden zelfstandig functioneren, maar ook aangesloten zijn op een speciale carbidgenerator. In het artikel wordt verteld hoe carbidverlichting werkte en waarvoor het werd gebruikt.

De booglamp, de eerste elektrische verlichting,
De booglamp was de eerste vorm van elektrische verlichting en werd uitgevonden in 1810. Toch is hij niet erg bekend meer. In het artikel wordt uitgelegd hoe een booglamp werkte, waar men hem voor gebruikte en welke verschillende typen er waren.

Geschiedenis van de zaklamp

De zaklantaarn is de meest populaire vorm van draagbaar licht aller tijden. Hij wordt al vrij snel na de gloeilamp uitgevonden en kreeg een flinke impuls door de Eerste Wereldoorlog. Het artikel schetst een beeld van de door deze gebeurtenissen aangezwengelde technische ontwikkeling die tot de hedendaagse zaklamp heeft geleid.

De uitvinding van de gloeilamp.
De gloeilamp was één van de belangrijkste uitvindingen uit de 19de eeuw. Edison werd ten slotte aangewezen als de uitvinder. Dat beeld klopt maar gedeeltelijk. De definitieve vorm van de gloeilamp is voortgekomen uit een jarenlange ontwikkeling waar verschillende uitvinders bij betrokken waren. Daarbij draaide het voornamelijk om het vinden van het juiste materiaal voor de gloeidraad binnen in de lamp.

Soorten verlichting per tijdvak

De artikelen in deze special zijn onderverdeeld naar soort verlichting. Misschien ben je echter op zoek naar de vormen van verlichting die er gedurende een bepaalde tijdsperiode waren. In dit overzicht kun je zien in welke artikelen je informatie kunt vinden voor een bepaald tijdvak.

Opmerking

De informatie is voor het grootste gedeelte afkomstig uit de bronnen die onderaan de artikelen worden vermeld. In veel artikelen zitten echter ook stukjes mondelinge overlevering verweven.