Geschiedenis van de 19de eeuw en de industriële revolutie
Voor veel mensen is de negentiende eeuw, vaak vereenzelvigd met het Victoriaanse tijdperk, de nostalgische periode van gaslicht, stoomtreinen, foto’s in sepia, hoeden en hoge bi's. En inderdaad, al deze zaken hebben de negentiende eeuw in belangrijke mate gekleurd. In de tijd zelf was er echter geen sprake van nostalgie, maar juist van een ongekend dynamische vooruitgang. De industriële revolutie die eind achttiende eeuw begon, kwam gedurende de negentiende eeuw tot volle bloei. Met als gevolg dat in niet meer dan een dikke eeuw het aangezicht van de wereld en het leven van de mensen compleet veranderde op een manier die nooit eerder was vertoond in de geschiedenis.
- De moderne negentiende eeuw
- Het Victoriaanse stoomtijdperk in Groot-Brittannië
- Europa en de Verenigde Staten
- Nederland en België
- Meer weten?
De moderne negentiende eeuw
In de 19de eeuw kreeg het moderne leven zoals wij dat nu nog kennen vorm. De industriële revolutie was daar bijna alleen verantwoordelijk voor. Het verhaal van de 19de eeuw is dan ook bij uitstek het verhaal van de industrialisatie van de (westerse) wereld. Het blijkt nauwelijks mogelijk om ook maar iets over de geschiedenis, de cultuur, de maatschappij of het dagelijkse leven in de 19de eeuw te zeggen zonder dat de industrialisatie daarbij ter sprake komt. Tal van nieuwe ontwikkelingen namen ergens tussen 1800 en 1900 hun aanvang, al is een afbakening van 1780 – 1914, de zogeheten verlengde negentiende eeuw, wat preciezer.Het Victoriaanse stoomtijdperk in Groot-Brittannië
De industriële revolutie begon in de jaren 70 van de achttiende eeuw in Groot-Brittannië, met de ontwikkeling door James Watt van een stoommachine die op grote schaal bruikbaar was. In 1837 betrad koningin Victoria de troon en daar zou ze maar liefst 64 jaar blijven zitten. En daarmee was ze een zeer groot gedeelte van de tijd dat Groot-Brittannië de voorloper was in stoom- en andere techniek aan de macht. Vandaar dat de Victoriaanse tijd en het stoomtijdperk vaak als synoniem worden gezien. Groot-Brittannië was ook vaak het startpunt van andere ontwikkelingen die direct dan wel indirect uit de industrialisatie voortkwamen. Belangrijkste voorbeeld hiervan is de transportrevolutie die hand in hand ging met de industriële revolutie en aanvankelijk vooral vorm kreeg door stoomtreinen en fietsen. Maar ook zaken als het begin van georganiseerde sportbeoefening en nieuwe vormen van verlichting vinden geheel of gedeeltelijk hun oorsprong in Engeland.Europa en de Verenigde Staten
Maar niet alles kwam uit Engeland. Ook de Verenigde Staten, Frankrijk en Duitsland/ Pruisen hebben af en toe een voortrekkersrol vervuld. Dat gebeurde wel pas later in de eeuw, omdat deze landen in eerdere jaren te lijden hadden onder oorlogen: de Napoleontische oorlogen op het vasteland in het begin van de eeuw, de Amerikaanse burgeroorlog in de jaren 60 en de Frans-Duitse oorlog in 1870. Niettemin namen de VS en Duitsland na 1870 het technische primaat geleidelijk aan over van de Britten, zoals uit de geschiedenis van verschillende producten blijkt. Het is bijvoorbeeld goed terug te zien in de ontwikkeling van technisch speelgoed in deze jaren, waar veel over te doen was omdat het de opvoeding van kinderen in de nieuwe wereld betrof. Frankrijk kreeg ondertussen een voortrekkersrol op het gebied van kunst en damesmode, wat uitmondde in de weelderige toegepaste kunst van de Art Nouveau rond de eeuwwisseling.Nederland en België
In het begin van de 19de eeuw bepaalde koning Willem I dat hij in het kolenrijke België de industrie wilde ontwikkelen en in Nederland de daarbij horende handel. Dat idee kwam na de afscheiding van België in 1830 te vervallen, maar toch niet helemaal. België zou al vroeg aan alle industrialisatie mee (blijven) doen, terwijl dat in Nederland lange tijd niet van de grond kwam. Pas in het laatste kwart van de eeuw kwam er ook in Nederland beduidend meer productie op gang en ontstonden onder meer de fiets- en gloeilampindustrie. Zo werd ook Nederland een echt negentiende-eeuws land met vrouwen in fraaie jurken en mannen met hoge hoeden die samen onder de gaslantaarns doorliepen. Gasverlichting die ooit was ontdekt door een Nederlandse professor, daar niet van.Meer weten?
De in deze special verzamelde artikelen vertellen het hele verhaal over deze interessante en vaak verrassende onderwerpen.Veel leesplezier!
Varenna
De transportrevolutie in Europa (1790-1920)
Vanaf 1800 veranderde er in Europa bijzonder veel op het gebied van transport en vervoer. In een dikke eeuw tijd kwam er niet alleen een groot aantal voertuigen bij, maar veranderde ook de infrastruct…
Willem I en de transportrevolutie in Nederland en België
In de 19de eeuw vond er een explosieve groei plaats op het gebied van vervoer, welke bekend staat als de transportrevolutie. Er kwamen nieuwe voertuigen als de trein en de stoomboot, terwijl tegelijke…
De opkomst van sport in Nederland rond 1900
Sinds het laatste kwart van de 19de eeuw zagen Nederlanders sport en andere lichaamsbeweging steeds meer als een waardevolle besteding van hun (vrije) tijd. Het hield het lichaam gezond, maar was ook…
Nieuwe kleding voor vrouwen rond 1900
Tijdens de laatste decennia van de 19de eeuw kwam de emancipatie van de vrouw goed op gang. Dat betekende onder meer dat vrouwen allerhande nieuwe activiteiten ontplooiden. Ze kregen steeds vaker een…
Nederlandse fietsindustrie in de 19de eeuw
Nederland heeft één van de succesvolste fietsindustrieën ter wereld. Relatief gezien is deze later op gang gekomen dan die in andere landen. Op fietsgebied was ons land niet direct haantje de voorste.…De Rover safety, de eerste fiets voor iedereen
In 1885 werd In Engeland de 'Rover safety' fiets uitgevonden en op de markt gebracht door John Kemp Starley. Het was de eerste fiets die geschikt was voor een groot publiek en de oerversie van de fiet…
De hoge bi, de eerste racefiets
De hoge bi is een 19de eeuws fietsmodel dat beroemd werd om zijn zeer grote voorwiel en kleine achterwiel. Hij werd in 1868 uitgevonden door James Starley. Er zweeft een sfeer van romantische nostalgi…
Wielrennen, net zo oud als de fiets
De wielrenwedstrijd bestaat bijna net zo lang als de fiets. Sterker nog, aanvankelijk was het beoefenen van sport het enige dat er met rijwielen werd gedaan. Dat gold zowel voor loopfietsen als voor d…
Een eeuw gaslicht
Gaslicht is romantisch en warm en wordt door veel mensen ervaren als sfeervol. Gedurende een dikke eeuw was het echter een belangrijke bron van verlichting. In het begin van de 19de eeuw maakten mense…
Gaslampen voor in huis (1800-1940)
Bij gaslicht denken mensen meestal aan sfeervolle straatlantaarns. Ook voor gebruik binnenshuis zijn er echter veel soorten gaslampen geweest. Deze werden al vanaf het begin van de negentiende eeuw ge…
Geschiedenis van de petroleumlamp: licht in huis
De petroleumlamp verving sinds het midden van de 19de eeuw oudere typen olielampen in menig huishouden. Relatief gezien waren het goedkope, schone en goedwerkende lampen, waardoor veel mensen voor het…
De booglamp, de eerste elektrische verlichting
De booglamp was de eerste vorm van verlichting die werkte op elektriciteit. Hij werd al in 1810 ontwikkeld door Sir Humphry Davy en was de gloeilamp dus meer dan 50 jaar voor. Hij was vooral geschikt…
De uitvinding van de gloeilamp
Is de gloeilamp uitgevonden door één enkele persoon? Er zijn goede redenen om Edison aan te wijzen als uitvinder, maar in feite klopt dat niet helemaal. De gloeilamp is eigenlijk voortgekomen uit een…
Carbidlampen, verlichting met acetyleengas
Tussen ongeveer 1895 en 1945 hebben mensen gebruik gemaakt van carbidlampen die werkten op acetyleengas. Dat gas komt vrij als je water laat druppelen op een blok(je) carbid. Als je het vervolgens aan…
Speelgoedpoppen in de 19de eeuw
De pop is waarschijnlijk het oudste speelgoed voor kinderen. De fabricage van poppen op grote schaal kwam echter pas in de 19de eeuw op gang, als gevolg van de industrialisatie. Er kwamen veel verschi…
Technisch speelgoed tot 1914
Gedurende de tweede helft van de 19de eeuw kwam er steeds meer speelgoed op de markt dat technisch van aard was. Eerst mechanisch, later ook elektrisch. De industrialisatie maakte dat zowel mogelijk a…
Geschiedenis van de hoge hoed
De hoge hoed is een van de bekendste hoeden uit de geschiedenis. Tegenwoordig wordt hij niet veel meer gedragen, hoewel originele, oude hoeden erg gewild zijn op de antiekmarkt. De hoge hoed, vaak ook…
Geschiedenis van de bolhoed
De bolhoed is uiteraard de meest Britse hoed uit de geschiedenis. Toch is hij ook elders, met name in de Verenigde Staten, erg populair geweest. Net als bij veel andere bekende mannenhoeden begint de…
De stetson, geschiedenis van de cowboyhoed
De enige echte cowboyhoed is vernoemd naar zijn maker, John B. Stetson. Deze bedacht de hoed omdat hij een hoofddeksel wilde dat beschermde tegen alle mogelijke weersomstandigheden. Mede daarom zou de…
Art Nouveau: sieraden als kunst
Door Art Nouveau konden sieraden voor het eerst in lange tijd weer worden ontworpen als kunstzinnige voorwerpen in plaats van alleen te zijn gemaakt op zoveel mogelijk uiterlijk vertoon. Onder leiding…
Art Nouveau posters
De moderne reclameposter is bedacht door Art Nouveau kunstenaars. Deze hielden zich veel bezig met toegepaste kunst en het affiche was daar een nieuwe uitingsvorm van. Afgezien daarvan bleek de poster…
Art Nouveau in de mode (1902 -1908)
Ook de mode is soms beïnvloed door stromingen in de kunst. Tussen 1902 en 1908 was dat het geval met de art nouveau, die een grote invloed had op de damesmode. Op zich was dat niet vreemd aangezien vr…
Geschiedenis van de kamerplant in Nederland
De kamerplant zoals wij die kennen heeft een vrij jonge geschiedenis. Pas halverwege de 19de eeuw raakt het idee om planten binnen in potten te zetten in de mode. Daarna gaat het opeens snel. Rond de…Gepubliceerd door Varenna op 17-01-2020, laatst gewijzigd op 18-01-2020. Het auteursrecht (tenzij anders vermeld) van deze special ligt bij de infoteur. Zonder toestemming van de infoteur is vermenigvuldiging verboden.
Bronnen en referenties
- Inleidingsfoto: Jean Béraud, Wikimedia Commons (Publiek domein/bewerkt)